XVII ӗмӗрти Степан Разин утаман ертсе пынӑ хресченсен вӑрҫинче феодалсене хирӗҫ кӗрешме ҫӗкленнӗ халӑхӑн ҫар пуҫӗсенчен пӗри — хӑюллӑ чӑваш Искей Пайтулӗ пулнӑ.
Тӗрӗссипе: халӑх хӑй суйланӑ ҫавӑн пек пултаруллӑ ҫынсене. Авалхи хресчен ывӑлӗ Пайтул хӑйӗн ытларах чӑвашсенчен тӑракан пысӑк полкӗпе патша ҫарӗсемпе вирлӗн ҫапӑҫнӑ, ҫав шутра чӑваш ҫӗршывне пусмӑртан хӑтарас ҫӗрте чапа тухнӑ. Анчах та 1671 ҫул пуҫламӑшӗнче, Мӑн Ҫавал шывӗ Атӑла юхса кӗнӗ вырӑнта, тан мар ҫапӑҫура пуҫне хунӑ. Ӑна хальхи Шупашкар районне кӗрекен Шӑмӑш ял тӑрӑхне кӗрекен Чиканкасси ҫывӑхӗнчи сӑртра пытарнӑ. Халӗ вӑл Ҫӗнӗ Шупашкар хулипе пӗрлешнӗ. Ҫапла вара Пайтул Искеев полковник халӑх паттӑрӗ пулса юлнӑ. Ҫак историлле пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулӑм.
Эпир, Красноармейски районӗнче пурӑнакансем, Пайтул ячӗпе пуринчен те ытларах мухтанма пултаратпӑр.
Ӗнер, утӑн 12-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин Министрсен Кабинечӗн Председателӗ Олег Макаров ӗҫпе Шупашкар районӗнче хӑнара пулчӗ. Ял хуҫалӑх министрӗпе Сергей Павловпа тата Шупашкар район администрацийӗн пуҫлӑхӗпе Виктор Михайловпа пӗрле вӗсем «Ольдеевская» агрофирма» АХО-на ҫитсе курчӗҫ, предприяти директорӗпе Беликова Евгенияпа калаҫрӗҫ. Шупашкартан килнӗ хӑнасене Беликова ял хуҫалӑх фирминчи ӗҫсем менле пыни пирки, вӑл мӗнле аталанни пирки каласа пачӗ. Калаҫура продукцие халӑха епле ҫитересси, предприятийӗн малашнехи ҫулӗ пирки те сӑмахларӗҫ.
Шупашкар районне кайса килни Олег Макарова килӗшрӗ — вырӑнти пуҫлӑха вӑл ӗҫсем ӑнӑҫлӑ пыма тата лайӑх кӑтартусем тума сунса хӑварчӗ.
Шӑматкун, ҫӗртмен 18-мӗшӗнче, Лапсар ял тӑрӑхӗнче черетлӗ Акатуй иртрӗ. Кӑҫал ӑна Ассакасси ялӗнче уявларӗҫ. Уяв яланхи пекех ҫӑкӑр-тӑвартан, Акатуй юрринчен пуҫланчӗ.
Лапсар ял тарӑхӗн пуҫлӑхӗ Захаров Дмитрий Иванович хӑй сӑмахӗнче салам сӑмахӗсем каланӑ хыҫҫӑн ку тӑрӑхри ӗҫсем пирки кӗскен каласа пачӗ. Районтан ятарласа чӗннӗ хӑнасем те сӑмах тухса каларӗҫ: Шупашкар районӗн экономика тата пурлӑхпа ҫӗр хутшӑнӑвӗсен начальникӗ Зоя Леонидовна Маслова, Шупашкар районӗнчи РФ пенси фончӗн управленийӗн начальникӗ Алевтина Михайловна Исаева.
Ял тӑрӑхӗ парнесем нумай хатӗрленӗччӗ, алла яхӑн — пӗр сӗтел йышӑнатчӗҫ. Кашни тивӗҫлӗ ҫынна тупрӗ, кӑмӑлӗсене хӑпартрӗ. Парнесемпе чи лайӑх харпӑр хуҫалӑхсене тытса пыракансене, чи хӑтлисене, чи чаплӑ фермер хуҫалӑхӗсене тивӗҫтерчӗҫ. Общество ӗҫне хасатар хутшӑнакансене та манмарӗҫ — пурте парнеллӗ пулчӗҫ. Хисеп хучӗсемпе те вӗсене чысларӗҫ.
Юрӑпа-ташӑпа савӑнтаракансем пӗлтӗрхи пекех чылайӑнччӗ.
Паян, ҫӗртмен 17-мӗшӗнче, Шупашкар районӗнчи Шорккара паллӑ таврапӗлӳҫӗ Павел Трифонов ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалласа ял кунӗ иртрӗ.
Уяв программинче яла никӗслекенсене асӑнса юпа лартни (Станислав Еткер хатӗрленӗ), П.Т. Трофимова чыслани, «Всегда вперед, всегда в пути» кӗнеке хӑтлавӗ, районти халӑх пултарулӑхӗн ушкӑнӗсен концерчӗ пулчӗ. Мероприятие Павлова Маргарита Яковлевна (Шупашкар районӗн социаллӑ аталану пайӗн пуҫлӑхӗ), Сарапакасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Ильин Юрий Васильевич, ял хастарӗ Виноградов Валерий Фадеевич (юпа лартма укҫине вӑл панӑ), тата ыттисем хутшӑнчӗҫ. Хӑнасем хушшинче Евгений Ерагин (Ешентей), шӗпсутҫӑсем, усламҫӑсем пулчӗҫ — вӗсене пурне (ҫав шутра пултарулӑх ушкӑнӗсене те) те ял халӑхӗ техӗмлӗ шӳрпепе хӑналарӗ.
Ял уявӗ концертпа вӗҫленчӗ.
Ӗнер Михаил Васильевич Михайлов Йӑлӑм енчи ҫулӑмпа сиенленнӗ вӑрмана тӗрӗслерӗ.
Хальхи вӑхӑтра пӗлтӗрхи сиене пӗтерес тӗлӗшпе Шупашкар вӑрман хуҫалӑхӗнче 10 бригада тӑрмашать. Вырӑнти халӑх та пулӑшать — килӗшӳпе укҫа тӳлесе хӑйсемех ҫунӑк йывӑҫа касаҫҫӗ, тирпейлеҫҫӗ, тиесе тухаҫҫӗ. Халӑха пурӗ 53 пин куб сутнӑ. Ҫутҫанталӑх пурлӑхӗсен министрӗн Иван Исаевӑн шучӗпе ку йывӑҫ пӳрт-ҫурт тума лайӑх, пӳрт тӑрри валли та юрӑхлӑ. Анчах та ӑна вӑхӑтра илсе тухмалла — тепӗр темиҫе уйӑхран ку йывӑҫ пахалӑхӗ самай чакӗ: хурт-кӑпшанкӑ ҫисе ярӗ. Хакӗ те йӳнӗ — сывӑ йывӑҫӑн пӗр кубометрӗ 200 тенкӗпе танлашать пулсан, ҫунӑк йывӑҫ хакӗ 8 тенкӗ ҫеҫ. Халӑха пурӗ 150 гектарти вӑрмана сутнӑ пулсан 21 гектартине хальхи вӑхӑтра касса тирпейленӗ те ӗнтӗ.
Пурӗ 270 гектар лаптӑка тасатнӑ, 6,3 гектарта хыр хунавӗсене лартса тухма та ӗлкӗрнӗ. 80-85% вӗсенчен вӑй илнӗ те ӗнтӗ. Пӗтӗмӗшле ҫунса сиенленнӗ вӑрмансене 2011-2013 ҫулсенче сыватма шутлаҫҫӗ.
Михаил Васильевич ҫавӑн пекех йӑлӑм енче пурӑнакан халӑхпа тӗл пулса калаҫрӗ.
Паянхи «Тӑван Ен» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, В. Т. Сорокин вӑхӑтсӑр ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ. Валерий Трофимович 2002-2009 ҫулсенче Шупашкар район хаҫачӗн тӗп редакторӗ пулса ӗҫленӗ.
Эпӗ хам унпа тӗл пулман пулин те ҫыру ҫӳретсеччӗ — кӑмӑллӑ ҫын пек туйӑнатчӗ. Кӑҫал, кӑрлач пуҫламӑшӗнче, сарӑм хатӗрленишӗн, унпа ҫапма ҫӑмӑл пулнишӗн тав сӑмахӗ ҫырса янӑччӗ.
Паян, пушӑн 19-мӗшӗнче, Шупашкар районӗнче вырнаҫнӑ Ҫатра-Лапсар пӗтӗмӗшле тӗп пӗлӳ паракан шкулта ашшӗ-амӑшӗсем пухӑнчӗҫ. Вӗрентекенсем вӗсене шкул пурнӑҫӗпе паллаштарчӗҫ — ҫӗнӗлӗхсем, ҫитӗнӳсем ҫинчен каласа пачӗҫ. Роза Беляева ертсе пынипе шкулта йӗркеленӗ темиҫе юрӑ ушкӑнӗ хӑйсен пултарулӑхне кӑтартрӗҫ — пуҫламӑш классенчисем те юрларӗҫ, 8-9-мӗш классенче вӗренекенсем те. Шкулта вӗрентекен учительсем те аякра тӑмарӗҫ — пухӑннисен умӗнче юрӑ хыҫҫӑн юрӑ юрласа пачӗҫ.
Вӗрентекенсемпе шкул ачисене ҫавӑн пекех Елчӗкрен килнӗ хӑнасем те юрӑпа савӑнтарчӗҫ. Культурӑпа кану центрӗнче ӗҫлекен Вера Панкратовӑпа Валерий Архипов хӑйсен юррисене шӑрантарчӗҫ. Вӗсен пултарулӑхне халӑх тӑвӑллӑн алӑ ҫупса йышӑнчӗ.
Тӗлпулу вӗҫленнӗ хыҫҫӑн Елчӗк тӑрӑхӗнчен килнӗ хӑнасем шкул музейӗпе паллашрӗҫ. Сӑмах май паян ку музейпе телекуравҫӑсем те паллашма пултарнӑ — 11 ҫитеспе пуҫланнӑ «Шевле» кӑларӑмра сӑмах шӑп та ун пирки пынӑ. Музей экспоначӗсем Вера Панкратовӑпа Валерий Архипова та килӗшрӗҫ — хӑйсен шухӑш-кӑмӑлне вӗсем хӑна кӗнекинче ҫырса хӑварчӗҫ.
Нарӑсӑн 12-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Чӑваш Республикин халӑх артисткин, Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ артисткин Любовь Фёдоровӑн пултарулӑх каҫӗ иртрӗ.
Пултаруллӑ артисткӑна Чӑваш Ен культура министрӗ Роза Лизакова саламларӗ — театр ӳнерне аталантарнӑшӑн тата нумай ҫул чуна парса ӗҫленӗшӗн Любовь Михайловна Чӑваш Ен президенчӗн Тав сӑмахне тивӗҫни пирки пӗлтерчӗ.
Саламлама ҫавӑн пекех артистка ҫуралса ӳснӗ Шупашкар районӗнчи ҫынсем чылайӑн пынӑччӗ. Унсӑр пуҫне пултарулӑх каҫӗнче салам сӑмахӗ калакансен шутӗнче Любовь Михайловнӑн пултарулӑхне кӑмӑллакансем, тусӗсем, юлташӗсем, тӑванӗсем пулчӗҫ.
Пултарулӑх каҫне пухӑннисем А. Цагарелин «Евчӗ», Г. Медведевӑн «Пасар патши», Г. Башкуевӑн «Ҫӗнӗ арӑм», А. Лекановӑн «Юратсан юрлас килет» спектакльсенчи сценкӑсене курма пултарчӗҫ.
Геннадий Михайлович пирки эсир илтмен пулӗ. Шупашкар районӗнчи Ҫӗньялта вара ӑна пӗлмен ҫын ҫук. Ҫак хастар ҫынна районӗпех лайӑх паллаҫҫӗ — вӑл «Ҫӗн ял» халӑх фольклор ансамблӗн аккомпаниаторӗ.
Иртнӗ шӑматкун, нарӑсан 5-мӗшӗнче, Ҫӗньялти пултарулӑх ҫуртӗнче Геннадий Михайлович Тимофеевӑн 50 ҫулне палӑртса пултарулӑх каҫӗ иртрӗ.
Юрӑ-ташӑпа «Ахрӑм» вокал ансамблӗ, Ҫӗньялти «Ҫӗн ял» халӑх фольклор ансамблӗ савӑнтарчӗҫ. Ҫак пултарулӑх ҫуртӗнче тӗпленнӗ халӑх театрӗ сценкӑсем выляса пачӗҫ.
50 ҫул тултарнӑ ятпа Геннадий Михайловича Шупашкар районӗн профком председателӗ, ПКУ методисчӗ Лукина Ф.Н. саламларӗҫ. Вӗсем ӑна Шупашкар районӗн Хисеп хучӗпе чысларӗҫ. Аккомпаниатора ҫавӑн пекех Ҫӗньял ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Зубков Е.А. саламларӗ.
Паян чӑваш культуринче пысӑк йӗр хӑварнӑ Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ Лебедев Валериан Степанович ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайрӗ. Халӑхпа сывпуллашасси ыран, нарӑсан 8-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче иртӗ (вӑхӑтне каярах пӗлтерӗҫ).
Лебедев Валериан Степанович 1931 ҫулхм юпан 1-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Салапай ялӗнче ҫуралнӑ.
1953 ҫулта Кейӳ патшалӑх консерваторийӗ ҫумӗнчи музыка училищине пӗтернӗ, унтан пӗлӗвне А.В. Луначарский ячӗллӗ театр ӳнерӗн патшалӑх институтӗнче (ГИТИС) ӳстернӗ. 1948-1949 ҫулсенче Ишлейри культура Ҫуртӗнче инструктор-массовик пулса ӗҫленӗ. К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн сцени ҫине 1954 ҫулта тухнӑ. 1969-1974 ҫулсенче Чӑваш патшалӑх музыка театрӗн (халӗ Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗ) директорӗ пулнӑ.
+12.3 °C